Dekolonisatie is dezer dagen hot en Black Lives Matter prominent aanwezig. In de boekhandel vechten oude en nieuwe titels om onze aandacht, en die liegen er niet om met titels als ‘Veroverd. Bezet. Gekoloniseerd. Congo’ van Mathieu Zana Etambala of de everseller ‘Congo’ van David van Reybrouck. Het jongste boek van de Brugse historicus Paul Van Damme sluit perfect aan in dat rijtje. ’Wit-Zwart in Zwart-Wit’, foto’s en verhalen uit Belgisch-Congo, verschenen in volle coronatijd. Dat verdient zeker ook onze aandacht.
Dit jaar is het zestig jaar geleden dat ‘onze Congo’ onafhankelijk werd. De vele herdenkingen hiervan gaven aanleiding tot een nieuwe kijk op ons koloniaal verleden en dat leverde heel wat kritische literatuur op, tot en met de excuses van Koning Filip: ‘De diepste spijt voor Belgische wandaden’.
Voor zijn boek ‘Wit-Zwart in Zwart-Wit’ dook Paul Van Damme in de talloze fotodatabanken die een vaak heel aparte kijk geven op de manier waarop blank en zwart koloniaal met elkaar omgingen. Hij speurde jarenlang in binnen- en buitenlandse archieven en hij mocht grasduinen in wat missiecongregaties, oud-kolonialen en bedrijven hebben achtergelaten over hun activiteiten ‘in den vreemde’. Alles samen leverde dat 200 pagina’s foto’s en verhalen op die steevast getuigen over de moeizame wijze waarop blank en zwart met elkaar omgingen.
Volgens Van Damme bestaan er miljoenen foto’s over die koloniale periode. Alleen al het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren heeft meer dan 500.000 foto’s in haar archief.
Het selectiecriterium voor dit boek was dat blank en zwart samen op de foto moesten staan. Daardoor alleen al kon ruim 80 procent van het aanbod geschrapt worden. Het eindresultaat is een mix geworden van originele foto’s, commerciële zichtkaarten en promopublicaties uit fotoboeken van toen en allemaal uit de periode voor 1960.
EXit: U noemt dit boek een aanzet om verder te kijken.
Paul Van Damme: ‘Zeker. Ik heb altijd geprobeerd de foto’s te situeren in hun historische context, en als er te weinig context was, werd dit vermeld. Toch is het precies het volledige verhaal dat zorgt voor ontwenning en ontnuchtering. Wat ook de bedoeling was. Het is een fotoboek geworden die ons koloniale verleden op een andere manier laat lezen.’
EXit: Vreest de auteur de kritiek niet?
Van Damme: ‘Ik ben er mij van bewust dat dit boek controverse kan oproepen, bij zowel Belgen als Congolezen. Op heel wat van deze foto’s kan het etiket ‘fout’ geplakt worden. Of racistisch, paternalistisch en koloniaal, of het soort verwijten dat een oud-koloniaal niet graag hoort. ‘Dat was toen heel gewoon’ is de veelgehoorde kritiek en repliek. Toch heb ik het woordje ‘fout’ zoveel mogelijk vermeden. Het is immers aan de lezer om hier zijn conclusies te trekken.’ (LF)
____
‘Wit-Zwart in Zwart-Wit’, foto’s en verhalen uit Belgisch-Congo, uitg. Borgerhoff & Lamberigts, 49,95 euro
Paul Van Damme is de auteur van een leerrijke en indrukwekkende stapel historische boeken. In 2011 publiceerde hij, samen met Stijn Van de Perre, het naslagwerk ‘Zonder woorden? Een geschiedenis van België in spotprenten’. In 2013 tekende hij voor ‘Vriend over vijand, de Grote Oorlog in spotprenten’. Ten behoeve van Bruggeling én toerist schreef hij in 2016 het vulgariserende ‘Brugge, Het verhaal van een Stad’. In 2018 stortte de auteur zich op een heikel thema: politieke propaganda in België in de periode 1935-1951. En nu is er ‘Wit-Zwart in Zwart-Wit, foto’s en verhalen uit Belgisch Congo’. (LF)
Exit Magazine 